SCI Библиотека

В статье подведены итоги прошедшей на историческом факультете Тверского государственного университета 19-22 марта 2024 г. всероссийской научной конференции «Тверская земля и сопредельные территории в древности». Особое внимание обращено на тематику докладов, основные проблемы современной археологической науки, которые обсуждались в ходе конференции, взаимодействие археологов и специалистов смежных наук по развитию комплексных исследований археологических объектов эпохи первобытности.

В статье рассматривается государственная политика в сфере начального народного образования в России во второй половине XIX в. Проводится сравнительный анализ законодательных актов, включённых в Сборник постановлений Министерства народного просвещения - Положения о начальных народных училищах 1864 г. и Положения о начальных народных училищах 1874 г. На основе проведённого анализа делаются выводы о том, что деятельность правительства имела целенаправленный характер и её можно в полной мере рассматривать как выверенную, последовательную и продуктивную государственную политику в сфере начального народного образования в России. Доказывается преемственность в проведении государственной политики в 1860-1870-е гг., которые обеспечили создание фундамента отечественной системы образования - начальной школы.

В статье анализируются дискуссии кинокритики периода перестройки о полочных фильмах, снятых в 1970-х гг. Для описания выбраны три картины - «Вторая попытка Виктора Крохина» (1977/1987), «Ошибки юности» (1978/1989) и «Тема» (1979/1986). Такая подборка обусловлена тем, что сюжеты этих произведений посвящены осмыслению настоящего (то есть времени «застоя»). Возвращение фильмов, ранее недоступных публике, фактически становилось актом легитимации гласности и демократизации в СССР. Поэтому актуализировались дискуссии о запретах в прошлом, а также о том, что могли бы дать такие картины дню сегодняшнему. На основании обсуждений выбранных произведений воспроизводятся тропы и метафорика в описаниях лет «застоя», а также интерпретации причин того, почему совершались те или иные «ошибки прошлого».

В статье представлен обзор историографии, характеризующей материальное положение Русской православной церкви (РПЦ) во второй половине XIX - начале XX в. Отмечается наличие в научной литературе тезиса о состоятельности монашества и материальной необеспеченности приходского духовенства, а также попытки отдельных авторов внедрить новые подходы к изучению данной темы. Анализ привлеченных текстов показал частичную изученность состояния хозяйства архиерейских домов, некоторых категорий духовенства. Делается вывод о недостаточной обоснованности существующих в историографии генерализаций относительно материального положения и состояния хозяйства РПЦ и необходимости изучения духовенства как неоднородной по своим экономическим показателям общности прежде всего на региональных материалах.

В статье рассматривается историография изучения миграции «корелян» с территории Корельского уезда и Заонежья на земли центральной части Русского государства в XVII в. Автор показывает, что данные общей подворной переписи Бежецкого уезда 1646 г., переписной книги Бежецкого Верха 1650/1651 гг. и переписей дворцовых волостей Верхневолжья 1660-х и 1680/1690-х гг. использовались для изучения демографических показателей, численности переселенцев и картографирования путей миграции и локализации поселений с «зарубежскими выходцами». Материалы же отписных, селитебных, даточных книг и другой писцовой документации карельских дворцовых волостей использовались для изучения социальноэкономических характеристик. Значительный пласт писцовых описаний поместных, вотчинных и монастырских земель Бежецкого Верха и уездов Тверского Верхневолжья, заселенных «корелянами», остается недостаточно исследованным и не введенным в научный оборот.

В статье излагается краткая история преследования умереннолиберальных групп юристов Российской империи на рубеже XIX-XX вв. Несмотря на то, что каждый эпизод выглядит как самостоятельное явление, они объединены по нескольким общим признакам. В том числе, либеральные легалисты - объект преследования - были тесно связаны между собой; преследования происходили одномоментно; репрессии не носили чрезмерный характер, а скорее напоминали «одергивание»; подавление небольшого движения привело к объединению праволиберальных групп и их совместному выступлению против самодержавия. В нашей работе мы выделяем политику давления в отношении крупных легалистов: А.Ф. Кони, К.К. Арсеньева, И.П. Закревского, П.А. Гейдена; ликвидацию Вольно-Экономического общества и Московского Юридического общества; отставки и переход в оппозицию отдельных известных общественных деятелей.

В статье рассматривается введение большевиками после прихода к власти в 1917 году гражданского брака и развода и адаптация этого института в годы Гражданской войны. Долгие годы все брачное законодательство находилось в руках Церкви. Большевики коренным образом это поменяли. Гражданский брак стал обязательным, а гражданский развод был максимально лёгким, однако вначале население попрежнему желало венчаться в приходской церкви. В тех районах страны, которые были под контролем белых, в целом сохранялось дореволюционное брачное законодательство. То, что общество раскололось, сказалось и на институте брака, все это рождало множество коллизий, и часто даже местные власти и церковные деятели не знали, где следует регистрировать законный брак. После завершения Гражданской войны новые власти попрежнему считали законным только тот брак, который был зарегистрирован в гражданских органах власти.

Статья анализирует судьбу Александры Георгиевны Кудашевой (1873-1921), чье имя вписано в мировую и российскую историю путешествий и этнографических описаний. Еѐ время, конец XIХ - начало ХХ в., отмечено «вторжением» женщин в мужскую область познания мира - географию. До Александры Кудашевой такие путешествия женщины совершали вместе с супругами, Александра же была в мировой истории первой, кто 12000 верст пути с Дальнего Востока до столицы Российской империи сумел одолеть в одиночку, без помощников и поддержки, на собственные средства. В дальнейшем Александра Кудашева была участницей бурных событий Первой мировой войны. Для неё - второй после Н.А.Дуровой «кавалерист-девицы» - женское предназначение было второстепенным в сравнении с желанием испытать себя, посоперничав с «сильным» полом.

Սույն հոդվածը նպատակ է հետապնդում վերհանելու 1905 թ. հայ-թաթարական բախումների իրական ու խորքային պատճառները, հայերի ինքնապաշտպանության կազմակերպման հանգամանքներն ու բարդությունները ըստ «Դրօշակ» պարբերականի։
Աշխատանքի խնդիրը 1905թ. հայ-թաթարական բախումների իրական պատճառների, նրա կազմակերպիչ հիմնական ուժի՝ ցարական իշխանության գործադրած ջանքերի, ինչպես նաև Դաշնակցության կազմակերպած փայլուն ինքնապաշտպանության քննական վերլուծությունն է՝ հիմք ընդունելով «Դրօշակ» պարբերականի առատ տեղեկություններն ու դրանց համադրումը այլ հեղինակների աշխատությունների հետ:
Աշխատանքը շարադրված է փաստերի համադիր քննությամբ, պատմաքննական վերլուծության սկզբունքների կիրառմամբ:
Կատարված ուսումնասիրության արդյունքում կարելի է պնդել, որ 1905-1906 թթ. ցարական կառավարության կողմից հրահրված հայ-թաթարական բախումները ունեին ինչպես քաղաքական, այնպես էլ տնտեսական դրդապատճառներ և հեռահար նպատակներ, սակայն Դաշնակցության կազմակերպած ինքնապաշտպանական ու կտրուկ հարձակողական ճիշտ գործողությունների շնորհիվ այդ բախումները մարեցին ամբողջ Կովկասի տարածքում: Անժխտելի փաստ է, որ ցարական կառավարությունը, հրահրելով ազգաամիջյան բախումներ Կովկասյան տարածաշրջանում, նպատակ էր հետապնդում նրանց հեռու պահել կայսրությանը պատուհասած հեղափոխական շարժումներից և հնարավորինս տնտեսական ու քաղաքական օգուտներ քաղել այդ ընդհարումներից: Սակայն այս բախումներում հայ ժողովրդին հաջողվում է հաղթանակած դուրս գալ, քանզի դիմադրության կազմակերպումն իր վրա է վերցնում Դաշնակցությունը, որը 1904 թ. «Կովկասյան ճակատ»-ի բացմամբ իր վրա վերցրեց նաև արևելահայության ինքնապաշտպանության գործը:

Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել 1921 թ․ հուլիսի 5-ին Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության (ՌԿ/բ/Կ) Կովկասյան բյուրոյի (Կովբյուրո) տխրահռչակ որոշումը Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմ մտցնելու վերաբերյալ և փաստերի քննությամբ ցույց տալ այդ որոշման ապօրինի լինելը։
Ուսումնասիրությունն իրականացվել է հետևյալ խնդիրների առաջադրմամբ՝ 1․ ցույց տալ Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ մուսավաթական Ադրբեջանի զավթողական քաղաքականություն որդեգրած և շարունակական դարձրած Խորհրդային Ադրբեջանի ռազմավարությունը, 2․ բացահայտել Խորհրդային Ադրբեջանի դիվանագիտական քայլերը Լեռնային Ղարաբաղն աստիճանաբար բռնակցելու ուղղությամբ, 3․ ներկայացնել Խորհրդային Հայաստանի կառավարության որոշումները Լեռնային Ղարաբաղը հայկական պետությանը կցելու ուղղությամբ, 4․ նարիմանովյան քաղաքականության վերծանումը՝ որպես Խորհրդային Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերի համընկնումից օգտվելու, սպառնալիքների մարտավարությամբ նպատակին հասնելու քաղաքական ուղղություն, 5․ ՌԿ/բ/Կ Կովբյուրոյի հուլիսի 4-ի հայանպաստ որոշումից հետ նահանջելու պատճառները, 6․ Լեռնային Ղարաբաղի՝ Ադրբեջանին բռնակցման փաստը ադրբեջանական պատմագիտության խեղաթյուրումների համապատկերում դիտարկելը։
Հետազոտությունն իրականացվել է սկզբնաղբյուրների համալիր քննության, պատմական տեսակետների համադրման, պատմաքննական մեթոդով։ Հետազոտության առանցքում Լեռնային Ղարաբաղի բռնակցման հիմնախնդրի ուսումնասիրությունն է ադրբեջանական պատմագիտության խեղաթյուրումների համապատկերում։
Հետազոտության ընթացքում հանգել եմ հետևյալ եզրահանգումներին․ 1․ Խորհրդային Ադրբեջանը որդեգրել էր Թուրքիայի հետապնդած պանթուրքիզմի քաղաքականությունը, որի անկյունաքարերից մեկն էլ Լեռնային Ղարաբաղի կլանումն էր, 2․ Լեռնային Ղարաբաղի բռնակցումը Ադրբեջանին տեղի ունեցավ Խորհրդային Ռուսաստանի և Խորհրդային Ադրբեջանի շահերի մեկտեղման արդյունքում, որի գլխավոր զարկերակը Քեմալական Թուրքիայի տարածաշրջանում հետապնդած հեռագնա նպատակներն էին, 3․ ադրբեջանական պատմագիտությունը քննության ենթակա հարցի առնչությամբ արտահայտում է հակասական տեսակետներ, կատարում պատմական փաստերի բացահայտ խեղաթյուրում, հիմնախնդրի միակողմանի քննություն, 4․ առաջ են քաշվել հակադարձ փաստարկներ ընդդեմ ադրբեջանական պատմագիտության կեղծարարությունների։